Wstęp: Badania podłużne z udziałem sióstr zakonnych (nun studies) prowadzone przez Davida Snowdena przez 25 lat przyczyniają się do nieustannego zainteresowania związkiem między rezerwą poznawczą a sprawnością kognitywną osób dorosłych. Termin „rezerwa poznawcza” odnosi się do całokształtu wiedzy i umiejętności. Wyższa rezerwa poznawcza wyjaśnia dobrą kondycję poznawczą dorosłych w pomiarze wyjściowym (baseline) i może determinować proces pozytywnego starzenia się. Podjęto więc badania mające na celu określenie roli rezerwy poznawczej i wieku w kształtowaniu wyników testów oceniających funkcje poznawcze i metod samoopisowych. Metoda: Uczestnikami badań byli dorośli Polacy (N = 80), a procedura uwzględniała dwa pomiary (baseline i po 3 miesiącach). Wskaźnik rezerwy poznawczej obejmował: dane samoopisowe na temat przeszłej i obecnej aktywności w różnych obszarach życia, lata pracy, poziom formalnej edukacji i status zawodowy; w każdej z wymienionych kategorii przyznawano punkty. Funkcjonowanie poznawcze oceniano dwukrotnie, wykorzystując testy fluencji słownej, podtesty ze zrewidowanej Skali Inteligencji Wechslera dla Dorosłych (Wechsler Adult Intelligence Scale – Revised, WAIS-R), test ZOO, Test Łączenia Punktów A i B oraz metody samoopisowe dotyczące poczucia sprawności poznawczych: Dysexecutive Questionnaire – Self (DEX-S) i Prospective and Retrospective Memory Questionnaire (PRMQ), a także nastroju: Inwentarz Depresji Becka (Beck Depression Inventory, BDI-II). Wyniki: Wiek negatywnie determinował wyniki, natomiast wyższa rezerwa poznawcza sprzyjała dobrym rezultatom – co odnotowano zarówno w pomiarze wyjściowym, jak i w powtórnym badaniu. Gdy analogiczne analizy wykonano osobno dla grupy młodszych (do 55. roku życia) i starszych (56+) dorosłych, w grupie starszej wyraźny był negatywny wpływ wieku, a słabiej ujawnił się pozytywny efekt rezerwy poznawczej. Omówienie: Rezultaty są zgodne z dotychczasowymi ustaleniami. Wraz z wiekiem osłabieniu ulegają procesy uwagi, elastyczności poznawczej, pamięci operacyjnej czy planowania. Wysoki poziom rezerwy poznawczej wyjaśnia lepszą sprawność powyższych procesów zarówno w początkowym, jak i drugim badaniu. Jednak wiek, którego negatywna rola ujawnia się szczególnie u osób 56+, jest istotniejszym determinantem jakości realizacji zadań. Wnioski: Relacje między osłabieniem funkcji poznawczych a wiekiem i ochronną rolą rezerwy poznawczej mogą mieć odmienny charakter na kolejnych etapach dorosłości. U osób 56+ uwidacznia się niekorzystny wpływ wieku na sprawność kognitywną, a korzystny wpływ rezerwy poznawczej zanika. Może to oznaczać, że rezerwa poznawcza nie ma istotnego wpływu na trajektorię starzenia się w obliczu innych, niekorzystnych czynników, takich jak wielochorobowość.

funkcjonowanie poznawcze, starzenie się, krótko trwające badanie podłużne, rezerwa poznawcza